Η ραδιοχρονολόγηση μεταφέρει κατά 100 χρόνια την έκρηξη της Θήρας.

-

Ίσως θα έπρεπε να επανεξετασθούν οι πολιτιστικοί δεσμοί  μεταξύ του Αιγαίου και της Εγγύς Ανατολής.

Μελέτη  του Πανεπιστημίου Cornell  που βασίζεται σε ραδιοχρονολόγηση του κλαδιών δέντρων και σπόρων δείχνει ότι η ηφαιστειακή έκρηξη στη Θήρα (ή Σαντορίνη), που είναι ένα κεντρικό φαινόμενο της προϊστορίας του Αιγαίου, συνέβη περίπου 100 χρόνια νωρίτερα από ό, τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα.

Μια ομάδα μελέτης που συστάθηκε με επικεφαλής τον Sturt Manning, καθηγητή των κλασσικών αρχαιοτήτων και η διευθύντρια του Εργαστηρίου του Malcolm και CarolynWiener για την Δενδροχρονολόγηση του Αιγαίου και της Εγγύς Ανατολής στο Cornell.

Τα ευρήματα της ομάδας  είχαν δημοσιευθεί στο περιοδικό Science,  μέσω αυτών η ομάδα τοποθετεί την  ηφαιστειακή έκρηξη της Θήρας περί τα τέλη του 17^ου αιώνα π.Χ. και όχι 100 χρόνια αργότερα, όπως πολλοί θεωρούσαν.

Αυτή η διαπίστωση ενδέχεται να οδηγήσει σε αναθεώρηση της πρόσφατης ιστορίας της Εποχής του Χαλκού για τον πολιτισμό στη Μεσόγειο που άκμασε πριν από 3.600 χρόνια, σύμφωνα με τον καθηγητή SturtManning.

Το ηφαίστειο της Θήρας, μία από τις μεγαλύτερες εκρήξεις στην ιστορία, έθαψε πόλεις, αλλά άφησε αρχαιολογικά ευρήματα στην περιβάλλουσα περιοχή του Αιγαίου.

Ως ένα σημαντικό γεγονός της 2^ης χιλιετίας, η έκρηξη της Θήρας, αποτελεί λογικό σημείο αναφοράς των επιστημόνων στην ευθυγράμμιση της χρονολογίας του Αιγαίου και της Εγγύς Ανατολής, αν και η ακριβής ημερομηνία της έκρηξης δεν είναι γνωστή.

«Η Θήρα είναι η Πομπηία του προϊστορικού Αιγαίου, μια κάψουλα του χρόνου και ένας δείκτης στον ορίζοντα», είπε ο Manning.

«Εάν θα μπορούσατε να την χρονολογήσετε, τότε θα μπορούσατε να αποσαφηνίσετε έναν ολόκληρο αιώνα  αρχαιολογικής εργασίας και να φτιάξετε μαζί  ένα απόλυτο χρονοδιάγραμμα».

Για την επίτευξη αυτής της σφραγίδας του χρόνου, ο ίδιος και οι συνεργάτες του προέβησαν σε 127 αναλύσεις και μετρήσεις με άνθρακα από μικρά δείγματα, συμπεριλαμβανομένων δακτυλίων δέντρων και σπόρων συγκομιδής που συλλέχθηκαν στη Θήρα, την Κρήτη, τη Ρόδο και ακτές της Μικράς Ασίας.

Οι αναλύσεις αυτές, σε συνδυασμό με μια σύνθετη στατιστική ανάλυση, επέτρεψε στους επιστήμονες να ορίσουν τις ακριβείς ημερομηνίες των πολιτιστικών φάσεων κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού.

«Προς το παρόν, η μέθοδος του ραδιενεργού άνθρακα, είναι ο μόνος τρόπος χρονολογικού προσδιορισμού της έκρηξης και της σχετικής αρχαιολογίας», δήλωσε ο Manning, ο οποίος τοποθετεί  την έκρηξη της Θήρας  από το 1660 έως το 1613 π.Χ.

Αυτή η ημερομηνία έρχεται σε αντίθεση με τις συμβατικές εκτιμήσεις που συνδέονται με  εμπορικά αγαθά από το Αιγαίο που βρέθηκαν στην Αίγυπτο και την εγγύς Ανατολή σε αιγυπτιακές επιγραφές και αρχεία, βάσει των οποίων τοποθετείται  η έκρηξη γύρω στο 1500 π.Χ.

Για την επίλυση της διαφοράς, ο Manning προτείνει αναδιάταξη των χρονολογιών του Αιγαίου και της Αιγύπτου για την περίοδο 1700-1400 π.Χ. Μέρη της υφιστάμενης αρχαιολογικής  χρονολόγησης είναι ισχυρά και άλλα μέρη είναι αδύναμα. Ο καθηγητής σημειώνει ότι τα αποτελέσματα του ραδιενεργού άνθρακα απαιτούν  τώρα «μια κρίσιμη επανεξέταση των υποθέσεων που έχουν στηθεί εδώ και έναν αιώνα για τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας προ Χριστού».

Οι πολιτισμοί του Αιγαίου και της Εγγύς Ανατολής, συμπεριλαμβάνουν  τους μινωϊκούς και τους μυκηναϊκούς πολιτισμούς της Ανατολίας και αποτελούν θεμελιώδεις δομικές μονάδες για την ελληνική και ευρωπαϊκή πρώιμη ιστορία.

Τα νέα ευρήματα παρατείνουν την χρονολογία του Αιγαίου κατά 100 χρόνια, μια κίνηση που θα μπορούσε να σημάνει συμμαχίες και διαπολιτισμικές επιρροές που προηγουμένως θεωρούνταν απίθανο.

Τα νέα αποτελέσματα υποστηρίχθηκαν από τη δενδροχρονολογία και μελέτη ραδιοχρονολόγησης, με επικεφαλής τον Δανό γεωλόγο ΓούλτερΦρίντριχ και δημοσιεύεται στο Science, όπου χρονολογείται ένα κλαδί ελιάς που αποκόπηκε κατά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας και βρέθηκε ότι ανήκει στο τέλος του 17^ου αιώνα π.Χ.

Η εργασία αυτή, θα προσθέσει ο Manning, συνεχίζεται  από το Cornell  με την ανάπτυξη μια ασφαλούς χρονολόγησης για το Αιγαίο και την Εγγύς Ανατολή , με επικεφαλής  τον καθηγητή Peter Kuniholm, ο οποίος πριν από 30 χρόνια ίδρυσε τη Δενδροχρονολόγηση του Αιγαίου.

«Ήρθα στο πανεπιστήμιο Cornell το 1976 με μία βαλίτσα κλαδιών. Τώρα έχουμε μια ολόκληρη αποθήκη με περίπου 40.000 αρχειοθετημένα κομμάτια που καλύπτουν μια χρονική περίοδο 7.500 ετών», είπε ο Kuniholm.

--

πηγή: Science Daily

 © mikres-ekdoseis- Γιῶργος  Ἐχέδωρος

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση μόνον με αναφορά  της ενεργής ηλεκτρονικής διεύθυνσης  του ιστολογίου παραγωγής- http://www. mikres-ekdoseis.gr
26/9/13 
--
-
ΣΧΕΤΙΚΑ:

1. Το ηφαίστειο της Σαντορίνης δείχνει να ξαναπέφτει για ύπνο

2. Υπό συνεχή παρακολούθηση το ηφαίστειο της Σαντορίνης

3. Στο μικροσκόπιο του National Geographic το ηφαίστειο της Σαντορίνης

4. Μεγάλο «φούσκωμα» του μάγματος κάτω από το ηφαίστειο της Σαντορίνης

 

Ενα σκαθάρι φασολιών μιλάει για την εποχή της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας.

ΦΩΤΟ: mirsini99.blogspot.com

Θερμού Μαρία 
Καλοκαίρι, περί τον Ιούνιο  ή  έστω αρχές  Ιουλίου συνέβη  η  μεγάλη  έκρηξη του  ηφαιστείου της  Θήρας,  που κατέστρεψε  ολοσχερώς τον  προϊστορικό  οικισμό του Ακρωτηρίου    ενώ  οι συνέπειές  της επεκτάθηκαν σε  όλο το Αιγαίο  και τη Μικρά Ασία. Αυτά  είναι τα  αποτελέσματα  μίας  νέας  έρευνας  που  έγινε από την αρχαιολόγο κυρία  Εύα Παναγιωτακοπούλου, ειδική στα απολιθωμένα έντομα στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Γιατί την αποκάλυψη  κάνει στην ουσία  ένα  έντομο.  Ενα σκαθάρι φασολιών  συγκεκριμένα, που  βρέθηκε  κατά την ανασκαφή του Ακρωτηρίου  μέσα σε  ένα δοχείο με μοσχομπίζελα. Στην  πρόσφατη μελέτη λοιπόν της επιστημονικής  ομάδας   της  αρχαιολόγου, που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Naturwissenschaften  αυτοί  οι δύο πρώτοι μήνες του καλοκαιριού  είναι  οι μόνοι κατά τους οποίους το έντομο αυτό θα είχε τη δυνατότητα να προσβάλει τη σοδειά και να καταλήξει σε αποθηκευτικό χώρο.

«Υπάρχει μόνο ένα μικρό διάστημα από την αρχή ως τα μέσα του καλοκαιριού, ακριβώς μετά το αλώνισμα, που θα μπορούσε να δικαιολογεί τη συγκέντρωση των εντόμων που βρήκαμε», εξηγεί μάλιστα η  κυρία  Παναγιωτακοπούλου.  Τα  έντομα  εξάλλου βρέθηκαν σε διάφορα στάδια του κύκλου της ζωής τους, δηλαδή  ήταν  προνύμφες, νύμφες και τέλεια έντομα. Αυτό  κατά τους  επιστήμονες υποδηλώνει ότι ο θάνατος των εντόμων προήλθε από ένα και μόνο γεγονός και μάλιστα χωρίς να περάσει πολύς καιρός από την αποθήκευση των σπόρων.
Τα μπιζέλια  που  υπήρξαν  θύματα των εντόμων   προέρχονται από  ένα δωμάτιο του ισογείου της λεγόμενης Δυτικής οικίας  του Ακρωτηρίου, το  οποίο  χρησίμευε ως αποθήκη. Παρόλο   όμως  που το αγγείο με  τους σπόρους και τα  έντομα βρέθηκε πριν από 50 χρόνια  περίπου, μόλις πρόσφατα, με την βελτίωση των τεχνικών για τη χρονολόγηση απολιθωμένων εντόμων κατέστη δυνατή η  μελέτη  τους. Συγκεκριμένα χρησιμοποιώντας μια νέα μέθοδο πριν από την χρονολόγηση με ραδιάνθρακα, μία πρωτεΐνη, την χιτίνη από την οποία φτιάχνονται τα κελύφη των εντόμων, οι ερευνητές κατέληξαν σε μια χρονική κλίμακα (1744 – 1538 π.Χ.) για τα απολιθώματα, που συμφωνούσε με τα ευρήματα από άλλες μελέτες.
Να  σημειωθεί πάντως,  ότι  έως  τώρα  και  σύμφωνα  με  άλλα ευρήματα  από το Ακρωτήρι,  όπως σπόρους και γυρεόκοκκους από ελιές, κωνοφόρα δέντρα, αμπέλια, δημητριακά και άλλα φυτά, που έχουν ανακαλυφθεί στο στρώμα των υλικών της έκρηξης,   ο καθηγητής κ. Χρίστος Ντούμας  την  έχει τοποθετήσει στα τέλη της  άνοιξης με αρχές του  καλοκαιριού,  κάτι που δεν  είναι μακριά από τη νέα προσέγγιση.
 Οσον αφορά  την  χρονολόγηση της  έκρηξης η ερευνήτρια  αποδέχεται την τελευταία χρονολογία,  η  οποία δόθηκε  πρόσφατα  από  τον  ηφαιστειολόγο  κ.  Βουγιουκαλάκη,  ο  οποίος  μελετά το  ηφαίστειο της  Θήρας.  Ενα κλαδί ελιάς με ρίζες και φύλλα, που βρέθηκε στην καλντέρα του ηφαιστείου επέτρεψε τη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα,  η  οποία  έδειξε το έτος 1613 π.Χ. (συν-πλην 13 χρόνια).
tovima gr
26/8/13 
--
-
ΣΧΕΤΙΚΟ VIDEO:
 

Τα δέντρα προβλέπουν τον καιρό

Οι κλιματικές αλλαγές αποτυπώνονται στους δακτυλίους των κορμών. Η μελέτη τους μπορεί να προσφέρει, πέρα από ιστορική γνώση, στοιχεία για μελλοντικές κλιματικές μεταβολές.

Κάθε χρόνο, από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο, με τη διχοτόμηση των κυττάρων του καμβίου κάτω από το φλοιό των δένδρων, ένας ακόμη ετήσιος δακτύλιος δημιουργείται στον κορμό τους. Η δενδροχρονολόγηση αποτελεί μέθοδο που χρησιμοποιεί κυρίως η αρχαιομετρία με στόχο την εξαγωγή συμπερασματάτων, και μάλιστα με μεγάλη ακρίβεια, που αφορούν πέρα από την ιστορία και θετικές επιστήμες όπως την κλιματολογία.

Με μία εγκάρσια τομή μπορεί κανείς να υπολογίσει, μετρώντας τους δακτυλίους, την ηλικία του δέντρου, αλλά κι ένα πλήθος ακόμη χρήσιμων πληροφοριών: θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, εκρήξεις ηφαιστείων και πυρκαγιές που συνέβησαν όσο το εκάστοτε δέντρο βρισκόταν ακόμη εν ζωή. Περίοδοι ακμής και παρακμής στην ιστορία παρουσιάζουν συχνά αντιστοιχία με τις κλιματικές αλλαγές που καταγράφηκαν στους δακτυλίους των δέντρων.

Νεκρά δέντρα προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες

Η δενδροχρονολόγηση ως μέθοδος πρόβλεψης των κλιματικών μεταβολών

Πεδίο για τους ερευνητές που ασχολούνται με τη δενδροχρονολόγηση δεν προσφέρουν μόνο τα ζωντανά δέντρα. Το νεκρό ξύλο εμπεριέχει αποθηκευμένες πληροφορίες ικανές να διαμορφώσουν μία εικόνα για τις κλιματικές αλλαγές.

«Στη Φινλανδία έχουμε πολλές αβαθείς λίμνες. Σε περίπτωση που ένα δέντρο παρασυρθεί και πέσει στη λίμνη, μπορεί να παραμείνει για χιλιάδες χρόνια σε καλή κατάσταση», επισημαίνει ο Γιάν Έσπερ, επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος για τη μελέτη των δενδροδακτύλιων στο πανεπιστήμιο του Μάιντς. Μέσα από τους κορμούς των δέντρων αυτών μπορούν οι ερευνητές να μελετήσουν τις κλιματικές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία 2000 χρόνια στην περιοχή.

Τα αποτελέσματα των μετρήσεων

Μία εγκάρσια τομή στον κορμό προσφέρει πληροφορίες για την ηλικία του 
δέντρου

Περίπου 2000 χρόνια πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, μέχρι το 1900, σημειώθηκε μία σημαντική μεταβολή θερμοκρασίας στη Φινλανδία. Πρόκειται για μείωση με ρυθμό περίπου 0,3 βαθμούς Κελσίου ανά εκατονταετία. Η μετέπειτα περίοδος δεν προσμετρήθηκε στην καταμέτρηση, γιατί παρατηρήθηκε ένα νέο φαινόμενο: το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Επιπλέον στοιχεία για τις κλιματικές αλλαγές έδωσαν στους ερευνητές οι καμπύλες στους κορμούς των δέντρων, αποτέλεσμα ηφαιστειακών εκρήξεων. Αυτές οδήγησαν σε μία μείωση της θερμοκρασίας της τάξεως των 0,7 βαθμών Κελσίου. Ψυχρές και θερμές περίοδοι διαδέχονταν ανέκαθεν η μία την άλλη: η υψηλή θερμοκρασία στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία διακόπηκε από μία μικρή περίοδο παγετού. Τα κύματα καύσωνα της μεσαιωνικής περιόδου διαδέχθηκε μία απότομη πτώση της θερμοκρασίας που διήρκησε μέχρι τον 20ο αιώνα.

Η δενδροχρονολόγηση μπορεί να προσφέρει σημαντικές πληροφορίες στην πρόβλεψη των μελλοντικών κλιματικών μεταβολών. Παρόλα αυτά τα επιστημονικά δεδομένα που μέχρι σήμερα μας προσφέρουν οι δακτύλιοι των δέντρων, προέρχονται από μία εποχή όπου η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ήταν σαφώς μικρότερη. Πρόκειται δηλαδή για μία μέθοδο που δεν λαμβάνει υπόψη της τον ανθρώπινο παράγοντα.

Fabian Schmidt / Χρύσα Βαχτσεβάνου

Υπεύθ. σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη
Deutsche Welle 
20/8/12 
---

• Οι κλιματικές αλλαγές αποτυπώθηκαν στα δέντρα

• Τα δέντρα θυμούνται: Μυστηριώδης ριπή ακτινοβολίας έπληξε τη Γη τον 8ο αιώνα μ.Χ.

Οι αρχαιότερες σπηλαιογραφίες στην Ευρώπη

Η πρακτική της τέχνης των σπηλαίων στην Ευρώπη άρχισε 4.000 έως 10.000 χρόνια νωρίτερα από ό,τι πίστευαν ως τώρα οι επιστήμονες, σύμφωνα με νέες σπηλαιογραφίες που βρέθηκαν στην Ισπανία, η αρχαιότερη από τις οποίες χρονολογήθηκε πριν από περίπου 41.000 χρόνια. Μάλιστα -και αυτό ίσως είναι το ακόμα πιο εντυπωσιακό- οι ερευνητές δεν αποκλείουν καθόλου να πρόκειται όχι για έργα των προγόνων του ανθρώπου (homo sapiens), αλλά των Νεάντερταλ. Αν αυτό ισχύει, τότε καταρρίπτεται η ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι τα «ξαδέλφια» μας ήσαν κτηνώδεις και μάλλον…χαζοί.

Οι ερευνητές από τη Βρετανία και την Ισπανία, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό "Science", σύμφωνα με το BBC, το Γαλλικό Πρακτορείο και το "Nature", ανακάλυψαν 50 ζωγραφιές (κόκκινες κουκίδες, αποτυπώματα παλάμης, ζώα κ.ά.) σε 11 σπήλαια στη βόρεια Ισπανία, τις οποίες χρονολόγησαν όχι με τη συνήθη τεχνική του ραδιενεργού άνθρακα, αλλά του ραδιενεργού ουρανίου, σύμφωνα με το Αθηναϊκό Πρακτορείο.

Συγκεκριμένα, πάνω από τις σπηλαιογραφίες σχηματίζεται μία κρούστα ασβεστίτη, με παρόμοιο τρόπο που δημιουργούνται οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες. Μέσα σε αυτό το υλικό ενσωματώνονται μικρές ποσότητες ατόμων ουρανίου, οι οποίες διασπώνται σε άτομα θορίου με σταθερό ρυθμό μέσα στον χρόνο. Οι επιστήμονες, μετρώντας τη σημερινή αναλογία ισοτόπων ουρανίου-238 και θορίου-230, μπορούν να χρονολογήσουν μία σπηλαιογραφία.

Οι ηλικίας 40.800 ετών απεικονίσεις μικρών κύκλων και παλαμών στα τοιχώματα του σπηλαίου Ελ Καστίγιο θεωρούνται πλέον τα αρχαιότερα δείγματα σπηλαιογραφιών που έχει βρεθεί στη «γηραιά ήπειρο» και είναι κατά 4.000 έως 10.000 χρόνια αρχαιότερες από τις ανάλογες στα σπήλαια της Γαλλίας (Σοβέ, Αμπρί Καστανέ κ.ά.).

Εξάλλου ένα ζωγραφισμένο σύμβολο που ανακαλύφθηκε στο διάσημο ισπανικό σπήλαιο της Αλταμίρα, χρονολογείται πριν από τουλάχιστον 35.600 χρόνια, κάτι που δείχνει ότι το σπήλαιο είχε κατοικηθεί και ζωγραφιστεί ήδη από πολύ παλαιότερα, για μία περίοδο που συνολικά καλύπτει πάνω από 20.000 χρόνια. Έως τώρα τα αρχαιότερα έργα στην Αλταμίρα χρονολογούνταν μόλις προ 17.000 ετών.

Όπως δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας, οι αρχαιότερες ενδείξεις της ύπαρξης ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων (homo sapiens) ανάγονται πριν από 41.500 χρόνια. Πριν από αυτούς -αλλά επίσης στη συνέχεια παράλληλα με αυτούς για αρκετές χιλιάδες χρόνια- έζησαν οι Νεάντερταλ. Αυτό, κατά τον Βρετανό επιστήμονα, σημαίνει πως είτε οι πρόγονοί μας έφθασαν από την Αφρική στην περιοχή διαθέτοντας ήδη την τέχνη της σπηλαιογραφίας στην «παλέτα» του πολιτισμού τους (ή την ανέπτυξαν μόλις έφθασαν στην Ιβηρική χερσόνησο), είτε τελικά πρόκειται για Νεαντερτάλια τέχνη.

Η δημιουργία αυτών των πρώτων καλλιτεχνικών αναπαραστατικών και συμβολικών έργων θεωρείται σημαντικό βήμα για την εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπινου νου, ίσως και της ανάπτυξης της γλώσσας. Αν και στην Αφρική (από όπου ήρθε ο homo sapiens) έχουν βρεθεί διακοσμητικά και συμβολικά αντικείμενα (τρυπημένες χάντρες, εγχάρακτα κοχύλια, χρωματισμένες πέτρες κ.α.) που είναι πολύ παλαιότερα, προ 70.000 έως 100.000 ετών, πιστεύεται ότι οι πρώτες ζωγραφιές σε σπήλαια έγιναν στην Ευρώπη.

Υπάρχει όμως και η εναλλακτική θεωρία -που φαίνεται να ενισχύεται με τα νέα ευρήματα στην Ισπανία- ότι η τέχνη των σπηλαίων αναπτύχθηκε από τους Νεάντερταλ, πριν καν φθάσει στην ευρωπαϊκή ήπειρο ο homo sapiens πριν από περίπου 42.000 χρόνια (οι Νεάντερταλ έφθασαν στην Ευρώπη πριν από 250.000 χρόνια). Συνεπώς, για να γίνει πιο πειστική η άποψη περί των ζωγράφων Νεάντερταλ, θα πρέπει, κατά τους επιστήμονες, να βρεθούν σπηλαιοαγραφίες που να είναι παλαιότερες των 42.000 ετών, τουλάχιστον.

Πάντως, ήδη ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν την τελευταία ανακάλυψη ως το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της αντίληψης πως οι Νεάντερταλ (ένα από τα λιγότερο ή περισσότερο συγγενικά μεταξύ τους είδη του ευρύτερου γένους Homo) ήσαν απολίτιστοι σε σχέση με τους προγόνους μας. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την τελευταία δεκαετία, οι επιστήμονες έχουν αναγκαστεί ξανά και ξανά να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους μετά από νέα ευρήματα (γενετικά, αρχαιολογικά κ.α.), που συνεχώς αναβαθμίζουν το «προφίλ» των ξαδέλφων μας. Μεταξύ άλλων, έχει ανακαλυφθεί ότι οι Νεάντερταλ χρησιμοποιούσαν εργαλεία, φορούσαν διακοσμητικά στολίδια και έχουν κληροδοτήσει στους σημερινούς Ευρωπαίους περίπου το 4% του DNA μας. Ο τελευταίος κοινός πρόγονος των homo sapiens και των Νεάντερταλ πρέπει να έζησε πριν από τουλάχιστον μισό εκατομμύριο χρόνια.

real gr

--------------------